Τρόποι Σύνδεσης Προτάσεων
Όταν στον λόγο χρησιμοποιούνται περισσότερες από μία προτάσεις, αυτές μπορούν:
- Είτε να μη συνδέονται μεταξύ τους με συνδέσμους (ασύνδετο σχήμα), π.χ. Οι απόφοιτοι του σχολείου μας ήρθαν προχθές στο σχολείο, επισκέφθηκαν τους χώρους του, μίλησαν με τους καθηγητές τους, συγκινήθηκαν.
- Είτε να συνδέονται με συνδέσμους, π.χ. Οι καθηγητές της Β΄ τάξης έχουν πολλές απαιτήσεις από τους μαθητές και βάζουν μικρούς βαθμούς. Έφυγε ξαφνικά, γιατί θύμωσε.
Σ' αυτήν την περίπτωση η σύνδεση είναι δύο ειδών:
- η παρατακτική, που γίνεται με παρατακτικούς συνδέσμους
- η υποτακτική, που γίνεται με υποτακτικούς συνδέσμους.
Είδη συνδέσμων:
Α) Παρατακτικοί
- Συμπλεκτικοί: και/κι, ούτε, μήτε (και ουδέ, μηδέ σε παλαιότερα κείμενα). Με τους συμπλεκτικούς συνδέσμους οι προτάσεις συνδέονται είτε καταφατικά, π.χ. Η Φιλίτσα διάβασε και έγραψε, είτε αποφατικά, π.χ. Η Φιλίτσα ούτε διάβασε ούτε έγραψε.
Ο πιο συχνός συμπλεκτικός σύνδεσμος είναι ο και (κι), ο οποίος κατά τη σύνδεση δύο ή περισσότερων προτάσεων παίρνει διάφορες σημασίες, ορισμένες από τις οποίες είναι οι εξής:
α) Παρατακτική, π.χ. Η Σμαρώ βλέπει ελληνικές ταινίες και ακούει μουσική.
β) Χρονική, π.χ. Η Νίκη άκουγε μουσική και έλυνε τις ασκήσεις (ενώ άκουγε μουσική …).
γ) Αιτιολογική, π.χ. Κάλεσε την αδελφή σου αύριο εδώ, και θέλω να της πω κάτι (επειδή θέλω …).
δ) Αναφορική, π.χ. Είσαι γονιός κι έχεις δύο γιους (ο οποίος έχεις …).
ε) Αποτελεσματική, π.χ. Είναι απλός στρατιώτης και κάνει ό,τι του πουν (γι' αυτό κάνει …).
Συχνά το και μπορεί να αντικαθιστά το να που εισάγει δευτερεύουσες προτάσεις, π.χ. Άρχισε και βρέχει. - Διαζευκτικοί (ή διαχωριστικοί): ή, ή-ή, είτε, είτε-είτε, είτε-ή. Με τους διαχωριστικούς συνδέσμους συνδέονται δύο ή περισσότερες προτάσεις, π.χ. Οι μαθητές και οι μαθήτριες του Γυμνασίου είτε θα είναι στο σχολείο είτε θα διαβάζουν.
Επισήμανση: Oι συμπλεκτικοί σύνδεσμοι ούτε και μήτε μπορούν να χρησιμοποιούνται επίσης ως διαχωριστικοί, όταν εκφράζεται άρνηση, π.χ. Oύτε ήρθε ούτε έστειλε μήνυμα. - Αντιθετικοί: αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ, μόνο (που), μα (χρησιμοποιείται κυρίως στον προφορικό λόγο), εντούτοις, μολαταύτα, εκεί που, (κι) έπειτα, εξάλλου, μάλιστα. Με τους αντιθετικούς συνδέσμους η σύνδεση μπορεί να είναι είτε απλή, π.χ. Δε θέλει τίποτε άλλο παρά την ησυχία του, είτε επιδοτική, π.χ. Τον υποχρέωσε όχι μόνο να διαβάζει τα κείμενα που έπαιρνε αλλά και να απαντά σε όλες τις επιστολές.
- Συμπερασματικοί: λοιπόν, ώστε, άρα, έτσι, που, έπειτα, τότε, ύστερα, επομένως
- Επεξηγηματικός: δηλαδή
Oρισμένοι από τους παρατακτικούς συνδέσμους που αναφέρθηκαν χρησιμοποιούνται και ως υποτακτικοί, π.χ. ενώ, ώστε, μολονότι. Στην παρατακτική χρήση των συνδέσμων αυτών προηγείται τελεία ή άνω τελεία, π.χ. Με ρωτούσε συνεχώς διάφορα πράγματα· ενώ δεν ήξερα τι να του απαντήσω.
Β) Υποτακτικοί
- Χρησιμοποιούνται στις ονοματικές προτάσεις:
- Ειδικοί: πως, που, ότι
- Ενδοιαστικοί (ή διστακτικοί): μη(ν), μήπως
- Βουλητικός: να (μόριο)
- Χρησιμοποιούνται στις επιρρηματικές προτάσεις:
- Χρονικοί: όταν, ενώ, κάθε που, καθώς, αφού, αφότου, πριν (πριν να), μόλις, προτού, ώσπου, ωσότου, άμα, όσο που, εφόσον, σαν, εκεί που (μόλις), ευθύς ως
- Αιτιολογικοί: γιατί, επειδή, αφού, καθώς, διότι, μια και, μια που, τι (ποιητικό)
- Υποθετικοί: αν / εάν, άμα, σαν
- Τελικοί: να, για να
- Αποτελεσματικοί: ώστε (να), που
- Εναντιωματικοί / παραχωρητικοί: αν και, ενώ, μολονότι, μόλο που, παρ’ όλο που, και που, και ας, και αν, και αν ακόμη, ακόμη και αν, έστω και αν, παρ’ ότι, ενώ
- Συγκριτικός: παρά
