ΙΣΤΟΡΙΑ: ΟΙ ΠΗΓΕΣ (ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ): ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΥΤΩΝ





Ν. ΓΥΖΗΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ
Διδακτική αξιοποίηση των γραπτών ιστορικών πηγών στο μάθημα της Ιστορίας του Γυμνασίου και του Λυκείου
Η διδακτική αξιοποίηση των ιστορικών πηγών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στο μάθημα της ιστορίας, γιατί συμβάλλει στην κατανόηση των ιστορικών ζητημάτων και στην καλλιέργεια της ιστορικής σκέψης. Αναπτύσσει επίσης το κριτικό πνεύμα και την ικανότητα σύνθεσης των ιστορικών γεγονότων. Παρέχει ακόμη τη δυνατότητα στους μαθητές να αυτενεργούν και να δραστηριοποιούνται.
       
Για να είναι αποδοτική η χρήση των πηγών κατά τη διδασκαλία της Ιστορίας απαιτείται η τήρηση βασικών προϋποθέσεων, όπως η προσεκτική επιλογή τους, η ποικιλία τους, η γνώση των ιστορικών συμφραζομένων, η υποβολή κατάλληλων ερωτήσεων διατυπωμένων με σαφήνεια και η ένταξη των πηγών στο σχεδιασμό και την οργάνωση της διδασκαλίας.
   
Τις ιστορικές πηγές μπορούμε να τις διακρίνουμε σε γραπτές και σε αρχαιολογικά ευρήματα. Άλλοι μελετητές προτιμούν το διαχωρισμό σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές. Η τυπολογία μπορεί να τις διακρίνει σε δημοσιευμένες και αδημοσίευτες, υλικές και άυλες.
          
Η συνήθης κατηγοριοποίηση των ιστορικών πηγών είναι:
  • Γραπτές πηγές (π.χ. αφηγηματικές πηγές, επίσημα κρατικά έγγραφα, ιδιωτικά έγγραφα, εφημερίδες, περιοδικά)
  • Παραστατικές πηγές (π.χ. εικόνες, σκίτσα, χάρτες, διαγράμματα) γ) απτικές πηγές (π.χ. νομίσματα, σφραγίδες, όπλα, κτίρια, τείχη)        
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ ΠΗΓΩΝ
 
ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΕΣ
απομνημονεύματα,
γενεαλογίες,
ταξιδιωτικές εντυπώσεις,
βιογραφίες,
αλληλογραφίες,
δημόσια έγγραφα,
δημόσιες ομιλίες,
αφηγήσεις,
λογοτεχνικά έργα,
αρθρογραφία,
 
ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ

Δημοτικά και κοινοτικά αρχεία,
ληξιαρχικά βιβλία και έγγραφα,
διοικητικά αρχεία,
σχολικά αρχεία,
αρχεία επιχειρήσεων,
προσωπικά αρχεία,
συμβολαιογραφικά έγγραφα.
ΗΧΗΤΙΚΕΣ

Ηχογραφημένες μαρτυρίες κάθε είδους,
τραγούδια,
δημόσιοι λόγοι,
μαγνητοφωνημένες ραδιοφωνικές εκπομπές
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ

Επίκαιρα,
ιστορικές τηλεοπτικές εκπομπές,
ντοκιμαντερ,
δημοσιογραφικές εκπομπές σταθμών,
κινηματογραφικά έργα
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ

Πολυμέσα,
Διαδίκτυο,
ψηφιακοί δίσκοι
ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ

Μαρτυρίες,
συλλογές μαρτυριών.
Στατιστικοί πίνακες
ΤΟΠΙΟΥ

Τοποθεσίες,
τοπωνύμια,
δημόσια κτήρια,
ερείπια,
αναμνηστικά μνημεία,
μουσεία
ΧΑΡΤΕΣ
Τοπογραφικοί,
εμπορικοί,
ναυτικοί,
γεωφυσικοί,
πολιτικοί
Αντικείμενα τέχνης και καθημερινής ζωής.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
          
Πότε αξιοποιούμε τις ιστορικές πηγές;
  • Στην αρχή της νέας διδακτικής ενότητας ως ερέθισμα ή προβληματισμό: δίνονται οι πηγές και μέσω αυτών καλούνται οι μαθητές να συγκεντρώσουν τις ιστορικές πληροφορίες και να οδηγηθούν σε εξαγωγή συμπερασμάτων (διερευνητικό διδακτικό μοντέλο).
  • Ενδιάμεσα, μέσα στη ροή του μαθήματος, για εμπέδωση της ιστορικής αφήγησης (παραγωγική μέθοδος) ή για προβληματισμό, ανάλυση, έρευνα και εντοπισμό ιστορικών στοιχείων (επαγωγική και ερευνητική μέθοδος) (παραδοσιακό διδακτικό μοντέλο).
  • Στο τέλος ως εμπέδωση της διδακτικής ενότητας, αξιοποιώντας και τις ερωτήσεις του εγχειριδίου. Κάποιες πηγές τις αναθέτουμε ως εργασίες για το σπίτι, τις οποίες όμως συζητάμε απαραίτητα την επόμενη διδακτική ώρα. Για να επεξεργαστούμε όσο γίνεται περισσότερες εργασίες, χωρίζουμετους μαθητές της τάξης σε 34 ομάδες και αναθέτουμε σε κάθε ομάδα και από μία διαφορετική] εργασία.
* Όπως και να ξεκινήσει κανείς είναι κατανοητό ότι οι πηγές δεν καλύπτουν όλη την ιστορική ύλη και χρειάζεται ο διδάσκων να συμπληρώσει την ιστορική αφήγηση με άλλες πηγές, γεγονός ανέφικτο λόγω του περιορισμένου διδακτικού χρόνου!
     
Τα ζητούμενα των ιστορικών παραθεμάτων
  • Άλλοτε ζητείται να λάβουμε υπόψη την ιστορική αφήγηση και το σχετικό παράθεμα και να απαντήσουμε σε συγκεκριμένη ερώτηση διδακτικής προσέγγισης ή αξιολόγησης. Αυτό σημαίνει ότι το παράθεμα παρέχει ορισμένες ειδικότερες πληροφορίες για το ιστορικό
              
    Στην ιστορική έρευνα βασική θεωρείται η διάκριση ανάμεσα στις πηγές, που είναι γραπτά τεκμήρια της εποχής των ιστορικών γεγονότων, τα οποία γράφηκαν από σύγχρονους ή λίγο μεταγενέστερους συγγραφείς και στα βοηθήματα, που είναι μεταγενέστερα γραπτά τεκμήρια από συγγραφείς που με βάση τις πηγές έχουν ερευνήσει μία ιστορική περίοδο. Στα βιβλία όμως του ΚΕΕ ή στα θέματα εξετάσεων χρησιμοποιείται συλλήβδην ο όρος «πηγή» – «παράθεμα», ο οποίος ακυρώνει την ουσιώδη διάκριση μεταξύ πηγών και βοηθημάτων.
    Οι πηγές της ιστορίας διακρίνονται σε άμεσες και έμμεσες. Άμεσο είναι αυτούσια κατάλοιπα του παρελθόντος, όπως κείμενα συνθηκών, νομοθεσίες, έγγραφα, νομίσματα, σφραγίδες, ανασκαφικά ευρήματα, πρακτικά συνόδων κ,ά Έμμεσες είναι οι πηγές, οι οποίες είτε εκ προθέσεως, (όπως είναι τα ιστοριογραφικά έργα), είτε ως προϊόντα του πνευματικού βίου μίας εποχής παρέχουν ειδήσεις περί αυτής. Οι πηγές αυτές εκφράζουν υποκειμενική γνώμη του συγγραφέα: π.χ. χρονογραφίες, ιστοριογραφίες, απομνημονεύματα, λογοτεχνικά κείμενα, ρητορικοί λόγοι.γεγονός. Επομένως για να δώσουμε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το ζητούμενο θα πρέπει να λάβουμε υπόψη
    1) την ιστορική αφήγηση και
    2) τις πληροφορίες που παρέχει το παράθεμα.
  • Άλλοτε ζητείται, λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες ενός παραθέματος, να απαντήσουμέ σε μια ερώτηση. Στην περίπτωση αυτή το παράθεμα περιλαμβάνει συνήθως πληροφορίες που δεν περιέχονται στην ιστορική αφήγηση.
  • Άλλοτε ζητείται η σύγκριση και εξαγωγή πληροφοριών και συμπερασμάτων από δύο πηγές – παραθέματα. Συνήθως τα παραθέματα αυτά περιέχουν διαφορετικές πληροφορίες και γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε σε θέση να συγκρίνουμε τις διαφορετικές πληροφορίες, έχοντας υπόψη την ιστορική αφήγηση και να συνθέσουμε την απάντησή μας, η οποία αξιοποιεί τις πληροφορίες του βιβλίου και τα δεδομένα του παραθέματος Η συγκριτική μελέτη των πηγών συμβάλλει στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
  • Άλλοτε ζητείται ο σχολιασμός ενός παραθέματος. Συχνά εντοπίζονται κάποια γεγονότα, πράξεις, πρόσωπα και κίνητρα και ζητείται η αξιολόγηση τους. Η αξιολόγηση αυτή γίνεται με βάση τις ιστορικές γνώσεις των μαθητών.
      
Συνήθεις ερωτήσεις που αφορούν τις ιστορικές πηγές        
Θέτουμε ερωτήσεις διδακτικής προσέγγισης ή αξιολόγησης. Οι ερωτήσεις έχουν σκοπό την εμπέδωση κεκτημένων γνώσεων και την αξιοποίηση τους για την καλλιέργεια της ιστορικής κρίσης. Προτεινόμενες ερωτήσεις:
  1. Αναζήτηση κινήτρων, προθέσεων, ελατηρίων του δημιουργού της ιστορικής πηγής. Αυτό συντελεί στη διαπίστωση της αξιοπιστίας ή μη του παραθέματος.
  2. Σχέση αιτίων και αποτελεσμάτων. Αναζήτηση των συνεπειών ενός ιστορικού γεγονότος.
  3. Διάκριση αιτίων και αφορμών.
  4. Ζητούνται οι ενέργειες στις οποίες προέβη ένα ιστορικό πρόσωπο, οι λόγοι που τον οδήγησαν σε αυτές τις ενέργειες, οι τρόποι με τους οποίους ενήργησε.
    Ζητείται επίσης να ασκηθεί κριτική των ενεργειών αυτών ή να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητά του.
  5. Ζητείται η σύνθεση του περιεχομένου δύο ή περισσότερων πηγών (ερώτηση που πρέπει να γίνεται κυρίως Β’, Γ’ Λυκείου). Η σειρά αναφοράς εξαρτάται από την πορεία που θα ακολουθήσει η διδασκαλία.
  6. Ζητείται η σύγκριση δύο η περισσότερων ιστορικών πηγών και ο εντοπισμός των ομοιοτήτων και των διαφορών. Στην περίπτωση αυτή η δεύτερη πηγή θα είναι συμπληρωματική ή αντίθετη ή γραμμένη από διαφορετική οπτική γωνία.
    Απαιτείται πολύπλευρη εξέταση των γεγονότων. Επιπλέον μπορούμε ναζητήσουμε την εξαγωγή συμπερασμάτων μέσα από το συσχετισμό των πληροφοριών διαφορετικών πηγών.
  7. Κριτική και αξιολόγηση γεγονότων, πράξεων, προσώπων που αναφέρονται στις ιστορικές πηγές. Αναζητούνται τα κίνητρα δράσης των προσώπων και αξιολογείται η επιχειρηματολογία.
  8. Σχολιασμός φράσης ή πληροφορίας που μας δίνει μια πηγή.
  9. Άσκηση σε σχήμα άστρου, όπου υπάρχει η κεντρική έννοια ΚΕ και οι περιφερειακές έννοιες πσυ συνδέονται με την κεντρική. Τις ΠΕ τις τοποθετούμε στα άκρα ακτίνων που ξεκινούν από την ΚΕ. Το «άστρο» μπορούμε να το διατυπώσουμε σε συνεχές κείμενο.
  10. Ανάπτυξη μιας άποψης και ελεύθερη διατύπωση προσωπικής γνώμης πάνω σ’ αυτή την άποψη.
  11. Οι γραπτές πηγές παρέχουν επίσης την ευκαιρία για διαθεματική προσέγγιση: γλωσσική, σημειολογική, λογοτεχνική, κοινωνική, οικονομική, θρησκευτική κ.ά. Προτάσεις για διαθεματικές εργασίες υπάρχουν στα εγχειρίδια Ιστορίας του Γυμνασίου.
  12. Ζητείται να συνδέσουμε τα ιστορικά στοιχεία μιας πηγής με την ιστορική αφήγηση του σχολικού εγχειριδίου και να απαντήσουμε σε ερώτηση διδακτικής προσέγγισης ή αξιολόγησης. Η σύνδεση θα γίνει είτε επαγωγικά είτε παραγωγικά.
Επεξεργασία των γραπτών πηγών – παραθεμάτων
       
Οι τρόποι και οι τεχνικές αξιοποίησης των πηγών στο μάθημα της ιστορίας εξαρτώνται κυρίως από τους διδακτικούς στόχους που θέτουμε, το περιεχόμενο της διδασκαλίας και κυρίως από τις ικανότητες των μαθητών. Είναι πλεονέκτημα η πηγή να έχει μικρή έκταση, κυρίως στο Γυμνάσιο. Θα μπορούσε η ανάλυση και η ερμηνεία των γραπτών πηγών να ακολουθήσει τα εξής βήματα:
      
Α. Ανάγνωση – γλωσσική εξομάλυνση
  • Φωναχτή ανάγνωση των πηγών από μαθητές μέσα στην τάξη: ενισχύεται η αναγνωστική αυτοπεποίθηση, εξακριβώνουμε το βαθμό κατανόησης του περιεχομένου.
  • Λεξιλογική εξομάλυνση, πραγματολογικά στοιχεία, διευκρίνιση ιστορικών όρων, ορολογία: διατρέχουμε την πηγή και υπογραμμίζουμε σημεία που δεν κατανοούνται εύκολα. Για τη διευκρίνιση όρων καταφεύγουμε στο γλωσσάριο του βιβλίου ή σε λεξικά – εγκυκλοπαίδειες.
Β. Προσέγγιση της πηγής
  • Συμφραζόμενα: αναγνώριση της ταυτότητας της ιστορικής πηγής: εξετάζουμε σε τι είδος ανήκει το απόσπασμα (ιστορικό, ποιητικό, ρητορικό κλπ.), ποιος είναι ο δημιουργός του, το χρόνο (πηγή σύγχρονη ή μεταγενέστερη) και το σκοπό της συγγραφής, ποιες είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφηκε η πηγή. Ένταξη της πηγής στο ιστορικό πλαίσιο.
  • Εξέταση της αντικειμενικότητας και της αξιοπιστίας της πηγής: επισημαίνονται η σχέση του συγγραφέα με τα ιστορσύμενα γεγονότα και τα πρόσωπα της εποχής του, η προέλευση πληροφοριών, παραλείψεις, αναζήτηση κινήτρων και προθέσεων του δημιουργού, διάκριση σχολίωνγεγονότων.
  • Συγκέντρωση των πληροφοριών – δεδομένων της πηγής, οι οποίες σχετίζονται με την ιστορική περίσταση και μπορούν να αξιοποιηθούν στην απάντησή μας (μπορούμε να υπογραμμίζουμε στο παράθεμα τις πληροφορίες που θα αξιοποιήσουμε).
Γ. Ερμηνεία – σύνδεση πηγής με την αφήγηση του βιβλίου – απάντηση σε ερωτήσεις
  • Ερμηνεία της πηγής με βάση τη διατύπωση συγκεκριμένων ερωτημάτων, τα οποία θέτουμε. Αναδιήγηση και σύνδεση της πηγής με την ιστορική αφήγηση. Η σύνδεση αυτή μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους: είτε παραγωγικά, ξεκινώντας από τα στοιχεία της ιστορικής αφήγησης και καταλήγοντας στην πηγή, είτε επαγωγικά, ξεκινώντας από τα στοιχεία της πηγής και καταλήγοντας στην ιστορική αφήγηση.
  • Σύγκριση πηγών που προσεγγίζουν το θέμα από διαφορετικές οπτικές, εντοπισμός ομοιοτήτων και διαφορών, εξαγωγή ιστορικών συμπερασμάτων (σε περίπτωση που ζητάμε συγκριτική μελέτη πηγών).
  • Απάντηση σε ερωτήσεις. (Διαβάζουμε προσεκτικά το ερώτημα ή τα ερωτήματα για να κατανοήσουμε ποιο ή ποια είναι τα ζητούμενα).
             
Για να απαντήσουμε γραπτά σε ερώτηση που σχετίζεται με ένα παράθεμα
       
Ακολουθούμε τις βασικές αρχές παραγωγής γραπτού λόγου. (Οι απαιτήσεις μας είναι πιο αυξημένες στο Λύκειο και ιδιαίτερα Β’ και Γ’):
     
Στην αρχή, στον πρόλογο, κάνουμε μια σύντομη αναφορά στο είδος του παραθέματος (δημοσίευμα τύπου, ιστοριογραφία, επίσημο έγγραφο) και μια σύντομη εισαγωγή στο γεγονός με το οποίο θα ασχοληθούμε.
    
Ο πρόλογος προετοιμάζει την κυρίως απάντηση. Ακολουθεί η κυρίως απάντηση, στην οποία συνδυάζουμε δημιουργικά το σχολικό εγχειρίδιο και το παράθεμα, το οποίο λειτουργεί είτε παραπληρωματικά είτε συμπληρωματικά στην αφήγηση του εγχειριδίου. Επισημαίνουμε στους μαθητές ότι σε καμία περίπτωση η απάντησή μας δεν αποτελεί το νόημα της πηγής!! Έχουμε υπόψη μας ότι η πηγή τεκμηριώνει την ιστορική αφήγηση του βιβλίου και όχι το αντίστροφο.
      
Η απάντησή μας ολοκληρώνεται με έναν επίλογο, στον οποίο καταγράφουμε κάποιες γενικότερες εκτιμήσεις και συμπεράσματα σχετικά με το θέμα που αναπτύξαμε στην κυρίως απάντηση. Μπορούμε επίσης να κάνουμε σύντομη αναφορά στις μετέπειτα εξελίξεις που αφορούν το συγκεκριμένο θέμα με βάση τις ιστορικές μας γνώσεις.
        
Για να είναι άρτια και ορθή η αξιοποίηση των πηγών θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σημασία στις βασικές αρχές παραγωγής γραπτού λόγου: προσέχουμε το περιεχόμενο, την έκφραση και τη δομή:
      
Περιεχόμενο: Η διατύπωση είναι ακριβής και σαφής. Αποφεύγουμε να μεταφέρουμε στην απάντηση μας αυτούσια αποσπάσματα από την πηγή (χρησιμοποιούμε μόνο τους ιστορικούς όρους – ορολογία) και να διατυπώνουμε υποκειμενικές κρίσεις (όταν δεν μας ζητούνται). Προσπαθούμε πάντα να γενικεύουμε τις πληροφορίες που μας δίνει η πηγή ακολουθώντας την επαγωγική μέθοδο.
Έκφραση: σωστή χρήση των γραμματικών και συντακτικών κανόνων. Αποφεύγουμε το λογοτεχνικό ύφος, το μακροπερίοδο λόγο.
Δομή: ο λόγος μας δομείται σε πρόλογο, κύριο θέμα, επίλογο. Φυσικά ακολουθούμε βασικές αρχές παραγραφοποίησης^
       
* Για να δίνονται σωστές απαντήσεις από τους μαθητές πρέπει να δίνονται κατάλληλες και σαφείς ερωτήσεις για την αξιοποίηση των πηγών.
        
Μεθοδολογία ανάλυσης πηγών 
  1. Τοποθέτηση της πηγής στο ιστορικό πλαίσιο.
    - Ποιος είναι ο δημιουργός της και τι γνωρίζουμε για αυτόν;
    - Πού και πότε δημιουργήθηκε;
    - Ποιος υπήρξε ο σκοπός της δημιουργίας της;
    - Ποιο το κοινό στο οποίο απευθυνόταν και τι γνωρίζουμε για αυτό;
            
  2. Κατάταξη της πηγής
    - Σε ποιο είδος ανήκει;
    - Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια των φαινομένων που περιγράφει; των πληροφοριών που διασώζει;
    - Είναι μεταγενέστερη μαρτυρία; ποια η χρονική απόσταση; σε ποιες μαρτυρίες στηρίχθηκε;
    - Που βρέθηκε; πού σώθηκε; πού βρίσκεται σήμερα; σε ποια κατάσταση;
          
  3. Κατανόηση της πηγής
    - Ποιο είναι το θέμα που πραγματεύεται;
    - Ποιες είναι οι βασικές ιστορικές έννοιες που εμπεριέχονται;
    - Ποια είναι η άποψη του δημιουργού για το θέμα;
    - Ποιες αξίες ενυπάρχουν; Διδακτική αξιοποίηση των γραπτών ιστορικών πηγών στο μάθημα της Ιστορίας του Γυμνασίου και του Λυκείου.
    - Ποια προβλήματα επισημαίνονται;
    - Ποιο αποτέλεσμα αναμένεται από το δημιουργό της πηγής;
        
  4. Αξιολόγηση της πηγής 
    - Πόσο χαρακτηριστική της εποχής της είναι η πηγή;
    - Πόσο γνωστή;
    - Υπάρχουν άλλες πηγές αυτού του είδους;
    - Διαφοροποιείται από άλλες πηγές της εποχής της;
    - Διακρίνεται προκατάληψη; μεροληψία;
    - Διασώζει την άποψη των νικητών; των ηττημένων; άλλων;
              
1η Εφαρμογή: (βιβλ. Ιστορίας Β’ Γυμν. σ. 34 και Β’ Λυκείου σ. 22)
«Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες […]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα […]. Πληροφόρησε με ποιος μας κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού». [Από επιστολή τοϋ Λέοντος Γ’ στον πάπα Γρηγόριο Β’, ΤΜ 3 (1968) 279], 
Ερώτηση: Με βάση την παραπάνω πηγή ποια η στάση του αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ σχετικά με το θέμα των εικόνων;
  
Α. Ανάγνωση της πηγής – γλωσσική εξομάλυνση
Β. Προσέγγιση της πηγής: 
  1. Συμφραζόμενα: συντάκτης: ο αυτοκράτορας Λέων Γ'(717-741), πηγή πρωτογενής (άμεση), σύγχρονη των γεγονότων. 
  2. Έλεγχος αξιοπιστίας: αδιαμφισβήτητη. Κίνητρα συντάκτη: είναι ο εισηγητής της εικονομαχίας, οι θέσεις του δεν είναι αντικειμενικές, ενώ διατυπώνονται προσωπικά σχόλια και κρίσεις. 
  3. Συγκέντρωση πληροφοριών:
    α) Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα,
    β) αυτοί που τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες,
    γ) δεν πρέπει να προσκυνάμε ανθρώπινα έργα,
    δ) κανείς δεν άφησε ως κληρονομιά αυτή την παράδοση στην Εκκλησία,
    ε) η προσκύνηση απαγορεύεται από το Θεό – είναι νόμος. 
Γ. Ερμηνεία – αναδιήγηση και σύνδεση με την αφήγηση του εγχειριδίου – απάντηση στην ερώτηση:
Πρόλογος: Το κείμενο αποτελεί επιστολή του αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ προς τον πάπα Γρηγόριο Β’ και απηχεί τα επιχειρήματα των εικονοκλαστών. Ο Λέων Γ’ ήταν ο εισηγητής της εικονομαχίας (726), ενός κινήματος που συντάραξε το Βυζάντιο για περισσότερο από έναν αιώνα. 
               
Κύριο θέμα: Σύμφωνα με το συντάκτη της επιστολής η προσκύνηση ανθρώπινων κατασκευασμάτων, δηλαδή των εικόνων, συνιστά ειδωλολατρία, καθώς η παράδοση δεν υπαγορεύει κάτι τέτοιο, γιατί κατά τους πρώτους αποστολικούς χρόνους δεν αναφέρεται προσκύνηση εικόνων, (αναδιήγηση των επιχειρημάτων του παραθέματος) Με τις αντιλήψεις αυτές ο Λέων προσπαθεί να υπεραμυνθεί την εικονομαχική του πολιτική. Διατυπώνει προσωπικά σχόλια και κρίσεις, οι οποίες απηχούν προσωπικές του αντιλήψεις, ενώ οι θέσεις που εκφράζονται στην επιστολή δεν είναι αντικειμενικές.
       
Επίλογος: Τα επιχειρήματα του Λέοντα Γ’ προς τον πάπα δεν στάθηκαν όμως ικανά να αποτρέψουν τις ολέθριες συνέπειες της εικονομαχικής πολιτικής του Βυζαντίου στη εξωτερική πολιτική, διότι ο δυσαρεστημένος πάπας στράφηκε αργότερα προς τους Φράγκους και συνδέθηκε στενά με τους ηγεμόνες τσος.(η εκτίμηση αυτή υπάρχει στο σχολικό εγχειρίδιο Ιστορία Β’ Γυμνασίου, σ. 35 και Β’ Λυκείου, σ. 22).
        
2η Εφαρμογή (βιβλ. Ιστορίας Β’ Λυκείου, σ. 30) 
     
Α. «Επειδή δεν υπήρχε πια αυτοκράτορας στο έθνος των Ελλήνων και η αυτοκρατορική εξουσία βρισκόταν στα χέρια μιας γυναίκας, φάνηκε σωστό στον ίδιο τον πάπα Λέοντα και σ’ όλους τους άγιους πατέρες που πήραν μέρος στη σύνοδο να δώσουν τον τίτλο του αυτοκράτορα στο βασιλιά των Φράγκων Κάρολο, που είχε στην κυριαρχία του την πόλη της Ρώμης, όπου συνήθιζαν πάντα να εδρεύουν οι καίσαρες, και τις άλλες πόλεις της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. […] Ο Κάρολος δεν ήθελε να εναντιωθεί σ’ αυτό το θέλημα και, υποτασσόμενος ταπεινά στο Θεό, καθώς και στην επιθυμία που εκφράστηκε από όλο το χριστιανικό κόσμο, δέχτηκε τη χειροτονία του από τον πάπα Λέοντα και, μαζί μ’ αυτή, τον τίτλο του αυτοκράτορα». [Χρονικά του Εογ5οΗ, ΜΟΗ, τ. I, 37, μετ. Λ. Τσακτσίρας]
        
Β. «Αυτό το χρόνο (800). στις 25 Δεκεμβρίου, ο ρήγας των Φράγκων Κάρολος στέφτηκε (αυτοκράτορας) από τον πάπα Λέοντα. Και ενώ σκόπευε να επιτεθεί με στόλο στη Σικελία, άλλαξε γνώμη και αποφάσισε να ζητήσει σε γάμο την αυτοκράτειρα Ειρήνη. Για το σκοπό αυτό έστειλε τον επόμενο χρόνο πρεσβευτές στο Βυζάντιο. Κι έφτασαν οι απεσταλμένοι του Καρόλου και του πάπα Λέοντος (στην Πόλη), ζητώντας από την Ειρήνη να παντρευτεί τον Κάρολο και έτσι να ενωθεί η Ανατολή με τη Δύση. Κι εκείνη θα δεχόταν αν δεν την εμπόδιζε ο Αέτιος. που είχε μεγάλη δύναμη και σκόπευε να κάνει αυτοκράτορα τον αδελφό του». [Θεοφάνης, Χρονογραφία, έκδ. Ο. άε Βοογ, τ. 1, Λειψία 1883, 575-476], 
     
Ερωτήσεις:
  1. Πώς είδαν οι Δυτικοί και πώς οι Βυζαντινοί την αυτοκρατορική στέψη του Καρόλου; Να λάβετε υπόψη σας το περιεχόμενο του κεφαλαίου και τα δυο παραθέματα.
  2. Ο χρονογράφος Θεοφάνης αναφέρει ότι σχεδιαζόταν γάμος μεταξύ Ειρήνης και Καρόλου, ώστε να συνενωθούν οι δύο αυτοκρατορίες. Ανεξάρτητα από το βαθμό αξιοπιστίας της πληροφορίας αυτής, ποια προβλήματα νομίζετε ότι θα προκαλούσε αυτή η επιλογή; 
Α. Ανάγνωση της πηγής – γλωσσική εξομάλυνση
Β. Προσέγγιση της πηγής:
Συμφραζόμενα: συντάκτες: και οι δύο πηγές είναι σύγχρονες των γεγονότων. Η πρώτη πηγή απηχεί τις απόψεις των Δυτικών και αποτελεί απόσπασμα από χρονικά που συντάχθηκαν στην πόλη ΕοΓδοΙι και αναφέρονται στην περίοδο 703-803. Το απόσπασμα αναφέρεται στους λόγους που υπαγόρευαν την αυτοκρατορική στέψη του Καρόλου. Η δεύτερη πηγή είναι απόσπασμα από τη χρονογραφία του Θεοφάνη (752-818) και απηχεί την επίσημη κρατική αλλά και την ανεπίσημη βυζαντινή αντίδραση στο απροσδόκητο αυτό γεγονός. Ο διδάσκων μπορεί να αξιοποιήσει τα παραθέματα με συγκριτική και αντιθετική εξέταση.
Έλεγχος αξιοπιστίας: Οι πηγές αυτές είναι έμμεσες. Ενδέχεται να διατυπώνουν προσωπικά σχόλια και κρίσεις των συγγραφέων. Ειδικότερα η πληροφορία του Θεοφάνη για το περίφημο αυτοκρατορικό συνοικέσιο πρέπει να είναι αβάσιμη φήμη. 
      
3. Συγκέντρωση πληροφοριών: Υπογραμμίζουμε στα παραθέματα τις πληροφορίες που θα αξιοποιήσουμε με βάση τα ζητούμενα των ερωτημάτων. Επιπλέον, εφόσον το πρώτο ερώτημα ζητά να λάβουμε υπόψη και το σχετικό κεφάλαιο του εγχειριδίου, εντοπίζουμε σε αυτό τα σημεία που θα αξιοποιήσουμε. 
     
Γ. Ερμηνεία – αναδιήγηση και σύνδεση με την αφήγηση του εγχειριδίου – απάντηση στις ερωτήσεις:
   
Ένα από τα θέματα που είχε ανυπολόγιστες συνέπειες στις σχέσεις Ανατολής – Δύσης ήταν η στέψη του Φράγκου Καρλομάγνου το 800 από τον πάπα Λέοντα ως αυτοκράτορα του Ρωμαϊκού κράτους. Στο ζήτημα αυτό αναφέρονται και τα δύο παραθέματα. Το πρώτο, το Δυτικό χρονικό του ΕοΓδοΙι, απηχεί τις δυτικές αντιλήψεις και αναφέρεται στους λόγους που υπαγόρευαν τη στέψη του Καρόλου– το δεύτερο, που είναι απόσπασμα από τη χρονογραφία του Θεοφάνη, απηχεί την επίσημη κρατική αλλά και την ανεπίσημη βυζαντινή αντίδραση στο απροσδόκητο αυτό γεγονός. 
    
Σύμφωνα με το χρονικό του Γογ5<±, εφόσον η διακυβέρνηση του Βυζαντινού κράτους βρισκόταν στα χέρια μιας γυναίκας, της Ειρήνης της Αθηναίας, και ο Κάρολος ήταν κύριος της Ρώμης και επικεφαλής ενός εκτεταμένου κράτους που περιλάμβανε την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία, ήταν θέλημα θεού και αίτημα όλων των χριστιανών να στεφθεί αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους (αξιοποίηση των πληροφοριών του πρώτου παραθέματος).
        
Η στέψη του Καρόλου θεωρήθηκε από τους Βυζαντινούς σκάνδαλο και σφετερισμός των νομίμων και αποκλειστικών δικαιωμάτων τους στη ρωμαϊκή κληρονομιά και κυρίως του δικαιώματος χρήσης του όρου βασιλεύς των Ρωμαίων (αξιοποίηση του σχολικού εγχειριδίου, σ. 30). Πιο συγκεκριμένα η στέψη ήταν πράξη παράνομη σύμφωνα με την πολιτική θεωρία των Βυζαντινών, διότι ο πάπας δεν ήταν αρμόδιος να στέψει οποιονδήποτε ως αυτοκράτορα. Επιπλέον δεν υπήρχε κενό εξουσίας στο βυζαντινό (ρωμαϊκό) θρόνο, έστω και αν τον κατείχε γυναίκα.
   
Επομένως δεν είναι παράδοξο ότι το Βυζάντιο αρνήθηκε να αναγνωρίσει στον Κάρολο τον αυτοκρατορικό τίτλο.
    
Ο Κάρολος μετά τη στέψη του, σύμφωνα με τη χρονογραφία του Θεοφάνη, σκόπευε να εκβιάσει την κατάσταση με μια εκστρατεία εναντίον των Βυζαντινών κτήσεων στη Σικελία. Προτίμησε όμως να ζητήσει σε γάμο την Ειρήνη. Η κίνηση αυτή αποτελεί πολιτικό ελιγμό, διότι ξέροντας ο Κάρολος ότι οι βυζαντινοί δεν επρόκειτο να τον αναγνωρίσουν ως αυτοκράτορα του Ρωμαϊκού κράτους κατέφυγε στη διπλωματική λύση της επιγαμίας, προτείνοντας και τη συνένωση των δύο αυτοκρατοριών.
      
Ο γάμος αυτός ως πολιτική λύση θα ήταν μάλλον ανέφικτος και αυτό γιατί η Ανατολή και η Δύση χωρίζονταν από ένα μεγάλο γλωσσικό, πολιτιστικό και θρησκευτικό χάσμα. Επιπλέον θα επιτεινόταν η οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ανομοιογένεια ανάμεσα στο δυτικό και ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας. Δημιουργούνται τέλος πολλά ερωτήματα, όπως πού θα έμεναν οι σύζυγοι; Ποιος θα παραιτούνταν από το αξίωμά του; Θα δεχόταν η φιλόδοξη Ειρήνη να παραιτηθεί από τη μονοκρατορία της; (ο διδάσκων αξιοποιεί το βιβλίο του καθηγητή, σ. 29)
       
Ελέγχεται επομένως η αξιοπιστία της πληροφορίας του Θεοφάνη, που είναι μάλλον μια αβάσιμη φήμη. Οι διαπραγματεύσεις του Καρόλου με την Ειρήνη το πιθανότερο είναι να αφορούσαν την αναγνώριση του αυτοκρατορικού τίτλου του Καρόλου από τους Βυζαντινούς παρά τον μεταξύ τους γάμο.
        
Ωστόσο, σύμφωνα με το Θεοφάνη, η Ειρήνη θα δεχόταν το γάμο που της πρότεινε ο Κάρολος, αλλά την εμπόδισε ο πατρίκιος και λογοθέτης Αέτιος, ο οποίος τελικά ανατρέποντας την Ειρήνη (802) ανέβασε στο θρόνο τον αδελφό του Νικηφόρο.
        
Ενδεικτική βιβλιογραφία
(Ή βιβλιογραφία, που ακολουθεί, επικεντρώνεται στη διδακτική αξιοποίηση
των πηγών στο μάθημα της Ιστορίας).
  1. Ε. Αβδελά Ιστορία και σχολείο, Αθήνα 1998.
  2. Κ. Αγγελάκος – Γ. Κόκκινος [επιμ.], Η διαθεματικόνμα στο σύγχρονο σχολείο και η διδασκαλία Ώ]ς Ιστορίας με τη χρήση/ ταγγών, Αθήνα 2004.
  3. Διδακτική αξιοποίηση των γραπτών ιστορικών πηγών στο μάθημα της Ιστορίας του Γυμνασίου και του Λυκείου. Στεφάνου Γρηγόρης
  4. 1989. Μ. Κουτσός, Διδακτική ιστορικών πηγών των σχολικών εγχειριδίων,
  5. Θεσσαλονίκη 2004. Ιω. Καραγιαννόπουλος, Εισαγοογή στην τεχνική της επιστημονικής ιστορικής εργασίας, Γ’ ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1993.
  6. Δ. Κ. Μαυροσκούφης, Αναζητώντας το ίχνη της ιστορίας. Ιστοριογραφία, διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές, Θεσσαλονίκη 2005.
  7. Α. Πρασσά, Η αξιοποίηση από τους μαθητές των ιστορικών πηγών μέσα από τη διαδικασία του μαθήματος της Ιστορίας, ΠΕΦ – Σεμινάριο τχ. 21 (1999) σσ. 34-42.
  8. Β. Σακκά, Η προσέγγιση των πηγών και η διδασκαλία της Ιστορίας. Το πρόβλημα της αξιολόγησης, Φιλολογική τχ. 82 (2003) σσ. 22-29.
  9. Αικατερίνη Μ. Ρεβάνογλου, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΗΓΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ)


1η πηγή :εικονα , σελ.33

Ο «Θησαυρός του Ατρέα»,
Το εντυπωσιακότερο οικοδόμημα μνημειακής αρχιτεκτονικής του μυκηναϊκού κόσμου. 
Ένας δρόμος μήκους 35 μέτρων οδηγεί στην κύρια είσοδο η οποία στέφεται από ένα «ανακουφιστικό» τρίγωνο που καλυπτόταν από λίθινη επένδυση



ΠΕΡΙΓΡΑΨΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΙΚΟΝΑ.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: 
       
Η εικόνα αναφέρεται στην τέχνη της μυκηνα ι κής εποχής, συγκεκριμένα ,απεικονίζει  τον «Θησαυρό του Ατρέα»,θολωτό τάφο ,το εντυπωσιακότερο οικοδόμημα μνημειακής
 αρχιτεκτονικής του μυκηναϊκού κόσμου. Είναι ο λαμπρότερος και μεγαλύτερος από όσους διασώθηκαν(περίπου 1250 π. Χ. ).
Περίφημοι είναι  οι μνημειακοί θολωτοί τάφοι,όπως ο «θησαυρός του Ατρέα» στις Μυκήνες, 
που θεωρήθηκεως τάφος του Αγαμέμνονα, ο «τάφος της Κλυταιμνήστρας» και άλλοι.
 Από ένα μακρύ, πλαισιωμένο με λίθινους τοίχους διάδρομο, φθάνει κανείς στον κυκλικό θάλαμο που είναι χτισμένος με παρόμοιο τρόπο και έχει θολωτή οροφή. 
Εδώ , ένας δρόμος μήκους 35 μέτρων,πλάτους 6 μέτρων, οδηγεί στην κύρια είσοδο η οποία στέφεται από ένα «ανακουφιστικό» τρίγωνο που καλυπτόταν από λίθινη επένδυση 
Μετά την ταφή, διάδρομος και θάλαμος σκεπάζονται με χώμα, ώστε ο τάφος έμοιαζε εξωτερικά με χαμηλό λόφο.




πηγή 2η :
Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ,
J.B. Bury-Russell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1978, σ. 149

σελ.49
Η ΖΩΗ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ
Η Σπάρτη λοιπόν ήταν ένα στρατόπεδο, όπου ύψιστο αντικειμενικό σκοπό της ζωής του είχε ο καθένας, να είναι σε κάθε στιγμή έτοιμος να πολεμήσει με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη του. Ο σκοπός κάθε νόμου, ο έσχατος λόγος όλου του συστήματος κοινωνικής διατάξεως ήταν να διαμορφώσει καλούς στρατιώτες. Η χλιδή στην ιδιωτική ζωή απαγορευόταν αυστηρά˙ η σπαρτιατική λιτότητα έγινε παροιμιώδης. Ο επιμέρους άνθρωπος, απορροφημένος ολότελα μέσα στο κράτος, δεν είχε καθόλου δική του ατομική ζωή˙ δεν είχε να λύσει προβλήματα της δικής του ανθρώπινης υπάρξεως. Η Σπάρτη δεν ήταν τόπος για διανοουμένους ή φίλους της θεωρίας˙ το χρέος όλο του ανθρώπου και το υπέρτατο ιδεώδες της ζωής του Σπαρτιάτη περιέχονταν μέσα στους νόμους της πόλης του.

J.B. Bury-Russell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, Εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1978, σ. 149


ΕΡΩΤΗΣΗ:
Διαβάστε την πηγή , απαντήστε στην ερώτηση: 
Ποια ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά της  ζωής των Σπαρτιατών;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :
Η ζωή στη Σπάρτη  (σελ.  49)        

    Η πηγή αναφέρεται στα χαρακτηριστικά της ζωής στη Σπάρτη. 
Αρχικά τονίζει πως η πόλη αυτή έμοιαζε με ένα στρατόπεδο , όπου οι νόμοι ενδιαφέρονταν μόνο για τη δημιουργία καλών στρατιωτών! 
Στη συνέχεια επισημαίνει ότι στην ιδιωτική ζωή επικρατούσε η λιτότητα, η απλότητα. 
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ζωής στη Σπάρτη ήταν η έλλειψη ατομικής πρωτοβουλίας! Σπαρτιάτης δεν είχε ατομική ζωή, αλλά έβαζε πάντα πιο ψηλά κι από τον εαυτό του το συμφέρον της πόλης. 
Από την πηγή καταλαβαίνουμε γιατί η Σπάρτη έμεινε κλεισμένη στον εαυτό της και δεν ανέπτυξε αξιόλογο πολιτισμό, όπως η αντίζηλός της, η Αθήνα.(ΣΥΜΠΈΡΑΣΜΑ)




3η πηγή :σελ.61
 Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗ , Πλούταρχος, Θεμιστοκλής 3 (μετ. Αθηνάς Καλογεροπούλου) ,


Φαίνεται πως τα πολιτικά τράβηξαν τον Θεμιστοκλή γρήγορα και ζωηρά και έντονη ορμή τον κυρίευσε για τη δόξα... Κι ήταν τόσο παράφορος για τη δόξα ώστε νέος ακόμα, όταν έγινε η μάχη εναντίον των βαρβάρων στον Μαραθώνα και διαφημίστηκε η στρατηγία του Μιλτιάδη, αυτός φαινόταν σκεφτικός πολλές φορές, και τις νύχτες έμενε άγρυπνος, δεν πήγαινε στα συνηθισμένα συμπόσια κι έλεγε σε εκείνους που τον ρωτούσαν κι απορούσαν για την αλλαγή της ζωής του, πως δεν τον άφηνε να κοιμηθεί το τρόπαιο του Μιλτιάδη. Γιατί οι μεν άξιοι νόμιζαν πως η ήττα των βαρβάρων στον Μαραθώνα ήταν το τέλος του πολέμου, ενώ ο Θεμιστοκλής πως ήταν η αρχή μεγαλύτερων αγώνων και γι' αυτούς ετοίμαζε πάντοτε τον εαυτό του για το συμφέρον ολόκληρης της Ελλάδος
Πλούταρχος, Θεμιστοκλής 3 (μετ. Αθηνάς Καλογεροπούλου)


Ερώτηση:
Αφού διαβάσετε την πηγή , σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε σχετικά με το χαρακτήρα του Θεμιστοκλή;
    
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
     Η πηγή είναι απόσπασμα από το έργο του ιστορικού – βιογράφου Πλούταρχου το οποίο έχει τίτλο “ Θεμιστοκλής “ και αναφέρεται στον μεγάλο Αθηναίο νικητή της Σαλαμίνας.
Ο συγγραφέας αρχικά επισημαίνει πως ο Θεμιστοκλής από νωρίς ασχολήθηκε με τα πολιτικά, γιατί τον ενδιέφερε πολύ η δόξα. 
Στη συνέχεια αναφέρει τις αντιδράσεις του , μόλις έγινε γνωστή η νίκη του Μιλτιάδη στον Μαραθώνα. Συγκεκριμένα ο Πλούταρχος τονίζει ότι ο Θεμιστοκλής δεν μπορούσε ούτε να κοιμηθεί, όταν σκεφτόταν τη δόξα του Μιλτιάδη. 
Λέει ακόμη πως είχε απο-τραβηχτεί από τα συμπόσια και είχε γενικά αλλάξει η συμπεριφορά του!
 Επισημαίνει πως έλεγε χαρακτηριστικά πως “δεν τον αφήνει να κοιμηθεί η δόξα του Μιλτιάδη! ” Ο Πλούταρχος παρουσιάζει έναν Θεμιστοκλή αρκετά φιλόδοξο που δεν άντεχε να δοξάζονται άλλοι πιο πολύ από τον ίδιο. 
Επίσης παρουσιάζεται έξυπνοςευφυήςανήσυχοςδιορατικός και ικανότατος
 στρατηγός , γιατί προβλέπει πως ο πόλεμος θα συνεχιστεί! Σίγουρα όμως πρόκειται για έναν στρατηγο φιλόπατρη, που αγαπάει την πατρίδα του και είναι έτοιμος να θυσιαστεί για χάρη της!




πηγή 4η :σελ. 76,
 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ,
Ξενοφών, Οικονομικός, VII, 21-23 (μετ. Α. Παπαγεωργίου)

Από τη στιγμή που οι προμήθειες μπουν στο σπίτι, πρέπει κάποιος να τις διατηρήσει και να κάνει τις απαραίτητες εργασίες: μέσα στο σπίτι θα μεγαλώσουν τα νεογέννητα, στο σπίτι πρέπει να παραχθεί το αλεύρι που δίνουν τα δημητριακά. Το ίδιο ισχύει και για την κατασκευή των ενδυμάτων από το μαλλί. Επειδή μάλιστα όλες οι εργασίες χρειάζονται φροντίδα, και αυτές που γίνονται μέσα στο σπίτι και αυτές που γίνονται έξω, νομίζω ότι ο Θεός ανέθεσε στη φύση της γυναίκας τις εργασίες και τις φροντίδες μέσα στο σπίτι και στον άνδρα τις εξωτερικές.
Ξενοφών, Οικονομικός, VII, 21-23 (μετ. Α. Παπαγεωργίου)


ΕΡΩΤΗΣΗ:
  Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε σχετικά με το ρόλο της γυναίκας στην αρχαία  Αθήνα ;
     

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :
      Η πηγή είναι απόσπασμα από το έργο του ιστορικού Ξενοφώντα το οποίο έχει τίτλο “Οικονομικός” και αναφέρεται στην αθηναϊκή κοινωνία και στο ρόλο της γυναίκας και του άντρα.  
Αρχικά τονίζει πως  σε κάθε αθηναϊκό νοικοκυριό υπήρχε αυτάρκεια αγαθών, δηλαδή η κάθε οικογένεια παράγει όλα όσα χρειάζεται για να ζήσει. 
Επίσης επισημαίνει πως στην αθηναϊκή κοινωνία  υπήρχε καταμερισμός των εργασιών, δηλαδή άλλες εργασίες έκανε η γυναίκα κι άλλες ο άντρας.
Ο Ξενοφώντας έξυπνα αναφέρει πως ο Θεός ήταν εκείνος που όρισε τις εργασίες που θα κάνει μια γυναίκα.
 Ο ιστορικός έτσι προσπαθεί να δικαιολογήσει την έντονα ανδροκρατούμενη και πατριαρχική αθηναϊκή κοινωνία, μια κοινωνία δηλαδή στην οποία 
κυριαρχούν οι άντρες , ενώ οι γυναίκες μένουν στο σπίτι και ασχολούνται 
με τις εσωτερικές εργασίες.
Επίσης γνωρίζουμε από άλλες πηγές  ότι η μέση αθηναϊκή οικογένεια έμενε συνήθως σε ένα απλό, μονώροφο σπίτι.
 Τα έπιπλα, λιτά, άφηναν πολύ ελεύθερο χώρο στα δωμάτια.
 Η οικοδέσποινα, ακολουθώντας τις συνήθειες της εποχής, παρέμενε στο σπίτι και σπάνια εξερχόταν μόνη, κυρίως κατά τις θρησκευτικές εορτές.
Το μοναδικό αξίωμα που μπορούσε να αναλάβει μια γυναίκα στην αρχαιότητα ήταν αυτό της ιέρειας. Δε λάμβανε μέρος στη δημόσια ζωή και καταγινόταν με τις οικιακές εργασίες. Επέβλεπε τους δούλους —οικιακούς βοηθούς—, φρόντιζε τον καλλωπισμό της, ύφαινε και μεριμνούσε για την ανατροφή των παιδιών. Περνούσε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας στο γυναικωνίτη, ένα ιδιαίτερο τμήμα του σπιτιού που προοριζόταν γι’ αυτήν